ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΛΥΜΠΕΡΗ
ΑΡΓΙΑ ΜΗΤΗΡ

Η ΓΛΩΣΣΑ ονομάζει τεμπελιά την λιποθυμία της κίνησης. Αλλά ποιάς κίνησης ακριβώς; Στον μύθο του τζίτζικα και του μέρμηγκα υπάρχει ένα λογικό λάθος: ενώ η τεμπελιά ορίζεται σαν κατάσταση παραίτησης από την πράξη (και από την κίνηση που αυτή εννοεί), παρατηρούμε το ξετύλιγμα μιας κίνησης ιδιαίτερα εκλεπτυσμένης: Ο κατηγορούμενος για νωθρότητα τζίτζικας (αυτός που υφαίνει την ποιητική της στιγμής) αποδεικνύεται απολύτως ενεργητικός στην εκτέλεση του ρόλου του: τραγουδιστής-υπηρέτης της ομορφιάς· αυτή είναι η δουλειά του.

Το ποιητικό αίσθημα ανθίζει εκεί όπου απουσιάζει η σύμβαση και τα κοινωνικά στερεότυπα, εκεί όπου η φαινομενική απραξία μετασχηματίζεται σε δραστηριότητα του εσωτερικού βλέμματος· γι’ αυτό άλλωστε ο ποιητής (ο πλέον χαρακτηρισμένος ως ά-πρακτος) γίνεται αποδιοπομπαίος τράγος ενός συστήματος που ανακάλυψε την εργασία ως τρόπο χειραγώγησης και επιβολής।

Τι ακριβώς κάνει ο χειρώναξ; καταστρέφει το χρόνο με την χρησιμοθηρία, υποβιβάζει το έργο του στην αναγκαιότητα της αμοιβής। Eνώ η «αχρηστία» του έργου τέχνης συμπυκνώνει την ασκητική του τίποτε. Όμως αυτό δεν είναι το άρωμα της υπαρκτικότητας; Eάν η τεμπελιά του χειρώνακτα αποτελεί απειλή για τον πραγματικό κόσμο, στον «αληθινό» κόσμο, η πραγματική απειλή είναι ο άεργος ποιητής .

ΤΕΜΠΕΛΙΑ: το σώμα ρίχνει μόνο τη σκιά του।

Η ΡΑΘΥΜΙΑ της απραξίας, για όσους την προσεγγίζουν επιφανειακά, μεταφέρει απλώς την αποστροφή της ευθύνης που συνεπάγεται η εργασία। Όμως, ιδιαίτερα συχνά, ο ράθυμος διαθέτει μια ευαισθησία, η οποία, άλλοτε του υποβάλει την ιδέα της ανελευθερίας του μέσα σε όρους που τέθηκαν ερήμην του κι άλλοτε τον επικεντρώνει στην ματαιότητα της ανούσιας δράσης। Ο Ραούλ Βανεγκέμ –υποστηρικτής της εκλεπτυσμένης τεμπελιάς- επιμένει: είναι καλό να εκδηλώνεις την κοινωνική αχρηστία σου σ’ έναν κόσμο όπου μια μανιώδης δραστηριότητα, τις περισσότερες φορές, καταλήγει ακριβώς στο ίδιο αποτέλεσμα.

(H εκτός-του-νοήματος πράξη είναι η τεμπελιά της συνείδησης;)

H ΕΚΛΕΠΤΙΣΜΕΝΗ τεμπελιά συνδέεται με την νωθρότητα μόνο φαινομενικά। Η βραδύτητα αυτή δεν αφορά τους βραδύνοες. Το υποκείμενο επιλέγει την έξοδο από κάθε τι επιφανειακό, για να βυθιστεί στην ουσιαστική του σχέση με τα πράγματα. Εδώ όλα βιώνονται απολαυσιακά μέσα στην παρατεταμένη ονειροπόληση, την άρνηση της κοινοτοπίας, την εχθρότητα προς την κυριολεξία· ο εκλεπτυσμένος τεμπέλης είναι ένας Δον Ζουάν των απολαύσεων: συλλέγει την γνώμη, την συγκίνηση, την φαντασία, την συναισθηματική εφυία, για να επιδοθεί σε μια νέα δημιουργία: ταχύτητα προς τα μέσα, αναγγελία και επώαση της πράξης.

(Η νοημοσύνη της εκλεπτυσμένης τεμπελιάς γίνεται φανερή όταν η απραξία δεν αποτελεί παραίτηση αλλά διεκδίκηση)।

Ο εκλεπτυσμένος τεμπέλης στην ειδυλλιακή του σχέση με το χρόνο, φτάνει στην φυσικότητα της εδεμικής ξεγνοιασιάς· μόνο που τώρα ο κήπος της Εδέμ είναι αυτός ο ίδιος· και όπως στη φύση, η εικόνα ακινητεί στην αιώνια διάρκειά της, έτσι κι ο εκλεπτυσμένος τεμπέλης μέσα από την φυσικότητα της ακινησίας του, ζωντανεύει τους δεσμούς του με την αιωνιότητα। Η έξοδος αυτή προς το άχρονο, ως δυνατότητα υπαρκτικής ελευθερίας -μια συνενοχή με το Σύμπαν- αποτελεί και την πλέον ουσιαστική απάντηση στην πολεμική κατά της τεμπελιάς.

Α-ΠΡΑΞΙΑ: στην πραγματικότητα το στερητικό άλφα, στερεί την πράξη από το πρόσωπο που θα την πραγματοποιήσει।

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ για τεμπελιά δεν συνάδει πάντοτε με την τεμπελιά της επιθυμίας। Αλλά όταν η βούληση χαρίζει στην επιθυμία τα πόδια της, ο καλός τεμπέλης γίνεται Προκρούστης.

Ο ΕΚΤΟΣ-ΤΗΣ-ΠΡΑΞΗΣ (ας χρησιμοποιήσω αυτή την ευγενική προσφώνηση για τον εκλεπτυσμένο τεμπέλη) βρίσκεται συνήθως εντός του δυϊσμού σώματος-πνεύματος। Το σώμα του οπισθοχωρεί προς τα οχυρά μιας διευρυμένης νοητικής κατάστασης, η οποία αναπτύσσεται δυσανάλογα προς την συναισθηματική του ζωή. Ο εκλεπτυσμένος τεμπέλης σχεδόν ποτέ δεν έχει καλή σχέση με το σώμα: βλέπει σ’ αυτό την άχαρη πραγματικότητα του ορατού, την σκηνή και το έργο της πράξης:μια κυριολεξία· ο, τι ακριβώς απεχθάνεται.

Η συνηθισμένη δραστηριότητα του εκλεπτυσμένου τεμπέλη: να σκαρώνει θεωρίες περί κινήσεως।

Όταν ο λόγος επιχειρεί να αποκαταστήσει τα ρήγματα της απραξίας, συσσωρεύονται πλήθος θαυμάτων· αυτής της τάξεως είναι και το γνωστό λαϊκό στιχάκι: Ο Γιάννης με τα λόγια χτίζει ανώγια και κατώγια।

Στην πραγματικότητα, ο εκλεπτυσμένος τεμπέλης συντηρεί στην ακινησία του την μίμηση του θανάτου, ως την μόνη απόλυτη σύνδεση με το πνεύμα।

(Στο λουτρό της βραδύτητας: το teadium vitae του Λουκρήτιου· η πλήξη του Πασκάλ· το spleen του Μπωντλαίρ· η αγωνία του Κίργκεγκωρ· η ναυτία του Σαρτρ। Σε κάθε αυταπάτη της κίνησης ο Ροκαντέν αντιτίνει μιά αργία: “δεν υπάρχει χώρος ανάμεσα στην ανυπαρξία και σ αυτή την εκστατική αφθονία”).

Η ΤΕΜΠΕΛΙΑ ταυτίζεται με την εσωτερική ζωή, με το άσπιλο, τη νοσταλγία της αδαμικής μακαριότητας, πέραν του καλού και του κακού, συνυφαίνοντας έτσι μιαν ανώτερη μορφή εργασίας: του απόλυτου τη χρήση। (Nίκος Καρούζος)

ΟΜΦΑΛΟΣΚΟΠΟΣ (ομφαλοσκοπία: τρόπος δια του οποίου περιέρχεται τις εις έκστασιν προσβλέπων επί ώρας τον ομφαλόν του): το είδος αυτού του τεμπέλη, ενώ μοιάζει να περιγράφει την έξοδο από τον καταναγκασμό του πνεύματος μέσα από την απόλυτη συγκέντρωση στο σώμα, στην πραγματικότητα περιγράφει την νοσταλγία του υποκειμένου για τη μητέρα: επανασύνδεση με τον φαντασιακό ομφάλιο λώρο, επιστροφή στη μήτρα, κυριαρχία των συμβόλων γέννησης- θανάτου। (Έτσι κι αλλιώς κάθε απραξία είναι ένας θάνατος και μια γέννηση· κάθε πράξη, επίσης).

Η επιστροφή στη μήτρα είναι, κατά βάθος, το αίτημα κάθε εραστή της απραξίας, εν γνώσει του ή εν αγνοία του (όπως ακριβώς το βαθύτερο αίτημα της γλώσσας είναι η είναι η επιστροφή της στη μήτρα-σιωπή)।

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ηλικία είναι ίσως η μόνη περίπτωση στην οποία η κοινωνία συγχωρεί τη μακαριότητα της τεμπελιάς। Το βρέφος ζει τη συνέχεια της αδαμικής ευδαιμονίας απολαμβάνοντας μια ποικιλία από βραδύτητες. Η αρμονία γλυστράει από εντός του, από τα δάχτυλά του, από τα σάλια του από τις εκκρίσεις του· το βρέφος είναι ο παράδεισος, η σάρκωση της αθωότητας: Η κούνια του ακινητεί στο σύμπαν. Το παιδί θα ξαναβιώσει αυτή την κατάσταση με τον τρόπο του παιχνιδιού: παιχνίδι: oι κινήσεις του τίποτε· ο νεκρός χρόνος· η τεμπελιά που φέρει εντός της την αναίτια πληρότητα· η έξοδος από κάθε χρησιμοθηρία. Ιδού η ποιητική συνεκτικότητα της τεμπελιάς: μεταμορφώνει ένα πλάσμα με σάρκα και οστά σε παίχτη της αιωνιότητας.

«Στο χτένισμα υπάρχει μια παρηγοριά। Σα να μην συμβαίνει τίποτα. Μετά η αργοπορία: εδώ η παραίτηση περνάει από την μητέρα στο παιδί· η αργοπορία του παιδιού, το χασομέρι: παίρνει από τα βιώματα τις φράτζες και κάνει μπούκλες· γι αυτό χασομεράει το παιδί. Μακαριότητα της αργοπορίας· αυτό το όνομα θα ταίριαζε στο καλύτερο κομμάτι του συναισθήματος της ευτυχίας που πλημμυρίζει το παιδί.» (Βάλτερ Μπένγιαμιν)

ΣΧΟΛΗ: αναπαύω την ανάγκη

ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΡΗΜΑ βαριέμαι κατοικεί αυτοπροσώπως ο Νόμος του Νεύτωνα। Έτσι η επιστήμη της Φυσικής δίνει μια σοβαρή εξήγηση για τον τεμπέλη: η βαρύτητα τον τραβά προς τα κάτω σαν μια ερωμένη κι εκείνος δεν της αντιστέκεται (συνήθως αγαπά να προσγειώνονται στον καναπέ). Η μεταφυσική εκδοχή θεωρεί υπεύθυνο για την κατάσταση του τεμπέλη, τα βάρη του προπατορικού αμαρτήματος. Πάντως, μερικοί τεμπέληδες, έλαβαν την απόφαση να εξασκήσουν το ευγενές αυτό επάγγελμα κατά την ανάγνωση μιας φράσης του Μπαλτάσαρ Γκρασιάν: Δεν έχουμε τίποτε δικό μας παρά μόνο το χρόνο.

Η λέξη οκνηρός (παράγωγο του αρχαίου όκνος το οποίο αναφέρεται στο δισταγμό, την περίσκεψη, τον φόβο) συναντά την επιστήμη της Ψυχανάλυσης: η τελευταία θα συμφωνούσε ότι η αδυναμία του πράττειν στον τεμπέλη συνοψίζει μια παθολογία αμιγώς ψυχογενή: oκνηρός δεν είναι ο φυγόπονος, είναι εκείνος που διστάζει, εκείνος που δεν έχει θάρρος, όχι ο αμελής। (Στην αρχαία ελληνική το ρήμα οκνώ περιγράφει την αμφιβολία που γεννά ο ηθικός φόβος. Με την πάροδο των αιώνων όμως, η γλώσσα αφαίρεσε από τη λέξη αυτή την ολότητά της, έτσι ώστε, ενώ το πάλαι ποτέ υπονοούσε και ένα αποτέλεσμα χωρίς να το ονομάζει -την ραθυμία ως απόληξη της οκνηρίας-, σήμερα το αποτέλεσμα μοιάζει να είναι πρωτογένεια (causa) αφού πλέον η οκνηρία μεταφράζεται μόνο ως ραθυμία. Η λέξη οκνηρία στην πορεία της μέσα στο χρόνο, βγήκε τόσο πολύ στην επιφάνεια ώστε από μόνη της σηματοδοτεί την ασθένεια του σύγχρονου πολιτισμού: την τεμπελιά του νοήματος.

ΑΠΌ ΤΟΤΕ που οι Βουδιστική αντίληψη συνέλαβε τα αντικείμενα σαν γεγονότα (“σαμσκάρα”, ένα σύνολο από δράσεις που ολοκληρώνονται μέσα στον χρόνο και την κίνηση) η ύλη έχασε κάθε δικαίωμα στην τεμπελιά।

ΚΟΜΠΟΛΟΪ: θορυβώδες εξάρτημα της αργίας στο οποίο αποδίδεται η άτυπη χρονομέτρηση της βραδύτητας। Ο χασομέρης ο εφοδιασμένος με το εργαλείο αυτό, περιγράφει την απραξία, όχι τόσο μέσα από την ηχητική της σήμανση αλλά με την ίδια την χειρονομία-κίνηση: η κινητικότητα του χεριού αποτελεί μια αντίστιξη, μια υπενθύμιση του χρόνου ως αναγκαία εξισoρρόπηση του άχρονου.

ΜΕΘΗ: η τεμπελιά της προσποίησης।

ΟΤΑΝ Η ΤΕΜΠΕΛΙΑ της επιθυμίας δεν είναι ψυχοπαθολογία αλλά ελεύθερη εκλογή της συνείδηση, τότε συμβαίνει η πιο πνευματική κατάσταση της υπαρκτικής περιπέτειας. Ένα ακόμη εύσημο γι αυτό το είδος του τεμπέλη: το σώμα του αποτελεί βάθρο συναντήσεων: ο Βούδας, οι Στωϊκοί, ο Κρισναμούρτι, ο Σοπενχάουερ: συνομιλίες.

Η ΝΟΗΜΩΝ τεμπελιά του Διογένη, χρίζει σαν κέντρο του Σύμπαντος ένα πιθάρι।

(Ο ορισμός της κινητικότητας σαν δίπολο κίνησης-ακινησίας, βρίσκει ιστορικά την ιδανικότερη έκφρασή της όταν ο Μέγας Αλέξανδρος συναντά το Διογένη: Ο πρώτος επιμένει στην πράξη· ο δεύτερος μοιάζει να αποσύρεται από αυτήν· o βασιλιάς σκοπεύει να κυριαρχήσει και να επεκταθεί προς τα έξω· o φιλόσοφος κυριαρχεί και εκτείνεται προς τα μέσα। Μήπως όμως αυτή η κίνηση -η απόλυτη πράξη που υπαινίσσεται το υπαρκτικό ταξίδι- δεν έκανε τον βασιλιά να ζηλέψει;)

H AΡΓΙΑ ΔΕΝ είναι αεργία।

Ο ΚΙΝΗΤΙΚΟΣ, υφαίνει κι αυτός την κατάληξη -μια αργία- όπως ακριβώς εκείνος ο οποίος ήδη απολαμβάνει την αργία-ευζωία। Μόνο που ο κινητικός πάσχει από το σύνδρομο του “όχι ακόμη”. Κάθε πράξη του αποτελεί ένα άλλοθι που του επιτρέπει να παραμένει διαρκώς ασυγκέντρωτος, ώστε να καθυστερεί την συνάντηση με τον εαυτό του. Έτσι η ανούσια δράση -ως ανούσια διάχυση της ουσίας του μέσα στον κόσμο- περιγράφει το ίδιο το ψυχικό του ρήγμα, την αδυναμία σύνθεσης του νοήματος εντός του. Μόνο με τον τρόπο της ακινησίας-συγκέντρωσης γίνεται εφικτό να συμβούν οι εσωτερικοί θάνατοι, αυτά τα πένθη-δωρητές, από τα οποία θα γεννηθεί η αληθινή ζωή. Ο κινητικός τρέμει τον πόνο που θα συνοδεύσει αυτούς τους θανάτους: την ακύρωση της πλάνης.

ΣΠΕΥΔΕ βραδέως: Εκ πρώτης όψεως αυτός ο παιγνιώδης αφορισμός αποτελεί ένα παράδοξο της γλώσσας। Συνήθως ερμηνεύεται σαν μια παραίνεση προς εξάσκηση της υπομονής η οποία ευθύνεται και για την αρετή της αποτελεσματικότητας. Το βέβαιο είναι ότι δεν πρόκειται ούτε για περιγραφή ταχύτητας ούτε για τα είδη της κίνησης ενός εξωτερικού συμβάντος. Εδώ περιγράφεται ο εσωτερικός χρόνος, η ίδια η λειτουργία της συνείδησης, η οποία χρειάζεται την βραδύτητα για να διεργαστεί την κίνησή της, όπως ακριβώς ο δρομέας πριν την κούρσα διεργάζεται ακίνητος τη διαδρομή και το πέρας της. Η βραδύτητα της συνείδησης, εστιάζει σε κάθε παράμετρο της κινητικότητας και μ’ αυτό τον τρόπο ενεργεί πάνω στο υποκείμενο: το κάνει να σπεύ- δει, όντας βραδύ.

“ΑΥΤΟ ΑΚΡΙΒΩΣ αντιμάχεται ο άνθρωπος με το Είναι του, μ’ άλλα λόγια με την παραγωγή του, επειδή το Μηδέν περικλείει την απειλή της απώλειας όλων των αγαθών, δηλαδή και της ίδιας της τεμπελιάς –και γι αυτό ακριβώς ο διανοητής κινητοποιεί όλες τις δυνάμεις των ανθρώπων και των ζώων στη μάχη εναντίον του Μηδενός και επιβεβαιώνει έτσι το Είναι του, καθώς το Είναι τού είναι αναγκαίο για να κατακτήσει την ευδαιμονία της τεμπελιάς।” (Καζιμίρ Μάλεβιτς)

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ακινησία (απάθεια) του θείου ενώνονται όλες οι όψεις τις κινητικότητας.

ΕΠΕΙΔΗ ΤΟ ΣΩΜΑ μου τεμπελιάζει σ’ αυτό το στύλο, το στερέωμα τεμπελιάζει μαζί μου, επιμένει ο Συμεών ο Στυλίτης।

(Ο αναχωρητής δεν έχει αναχωρήσει από την πράξη αλλά από την γλώσσα)।

ΣΤΟΝ ΚΑΝΟΝΙΚΟ κόσμο, η αναχώρηση από την γλώσσα είναι μια τεμπελιά η οποία αποτελεί και την μεγαλύτερη συναισθηματική βαρβαρότητα προς τον άλλον। Η αναχώρηση αυτή, βεβαίως, δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπεις την ομιλία· κι αυτό ακριβώς είναι το χειρότερο. (Ο Λακάν ονόμασε την παραπάνω κατάσταση, άδειο λόγο).

ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ: ο τεμπέλης της ετερότητας। Ο εαυτός του επιστρέφει από τον καθρέφτη της λίμνης σαν το ίδιο το φάντασμα της ελευθερίας του: είναι το θλιβερό απείκασμα ενός ψυχισμού του οποίου η νωθρότητα -εδώ, αδυναμία του σχετίζεσθαι- αποτελεί την ίδια την αναίρεση της υπαρκτικότητας, τον εγκλεισμό μέσα στο εγώ.

ΑΓΑΠΩ: π ρ ά τ τ ω την κατάργηση κάθε απραξίας।

Αν η αγάπη δεν είναι μια σκέψη, ούτε ένα συναίσθημα, αλλά μια πράξη (για να θυμηθούμε τον Κίργκεγκωρ), μιά καθαρή ενέργεια που μιμείται τη θεία ενέργεια ως προς την ποιότητά της (για να ανατρέξουμε στην Πατερική σκέψη), τότε ο εκτός-της-πράξεως, εκλεπτυσμένος ή όχι, μήπως έχει απαρνηθεί διαπαντός τον Παράδεισο της ετερότητας, καταδικάζοντας τον εαυτό του και στην απάρνηση της θεότητάς του; Μήπως η βραδύτητα δωρίζει στο υποκείμενο την α ν ά μ ν η σ η του Παραδείσου – και όχι την ίδια την αρμονία ενός Ολου, τη νοσταλγία της ενότητας και όχι την ίδια την ενότητα; Και μήπως η θεοτική λειτουργία του ανθρώπου δεν είναι μια προσευχή ως πράξη αλλά μια π ρ ά ξ η σαν προσευχή;

(O άλλος είναι μια διαδρομή που πρέπει να την κάνεις με τα πόδια)।

ΣΕ ΚΑΘΕ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ τζούντο ο τεμπέλης έχει ηττηθεί εκ των προτέρων।

ΟΤΑΝ Ο ΝΟΒΑΛΙΣ έγραφε πως όλος ο χρόνος της ρομαντικής σχολής δεν άρκεσε παρά για έναν ωραίο θάνατο (το δικό του), περιέγραφε συνοπτικά την ιστορική αναίρεση του υπάρχοντος μέσω μιας αργίας διαρκείας στην οποίαν επιδόθηκαν εκείνος και οι φίλοι του। Ο ωραιότερος καρπός αυτής της τεμπελιάς: « Η ζωή ενός αληθινά κανονικού ανθρώπου πρέπει να είναι σε όλη τη διάρκειά της συμβολική»

Αυτόχειρας: κάποιος που υπήρξε τεμπέλης της ύπαρξης και όχι της υπαρκτικότητας।

ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ : Deus nobis haec otia fecit (Κάποιος θεός μας πρόσφερε αυτή την αργία।)

ΠΩΛ ΛΑΦΑΡΓΚ: Ω τεμπελιά, μητέρα των τεχνών και των ευγενών αρετών, γίνε το βάλσαμο για τις ανθρώπινες αγωνίες!

ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Γιατί χάθηκε η ηδονή της βραδύτητας; Α, πού είναι οι παλιοί αργόσχολοι;

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ : Εργασία είναι και μόνον η παρουσία।

Κλεοπάτρα Λυμπέρη

(Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ –τεύχος 6)